Recensie over de bundel

Berthe Morisot – Een vrouw, een mysterie

Ina Stabergh

Geschreven door Lezer100

Berthe Morisot. Over deze vrouw werd al veel geschreven, maar tot nu toe geen gedichten over haar of haar werk. Ina Stabergh (pseudoniem voor Berthy Stas), die sinds 1983 gedichten publiceert, vult met haar recentste bundel "Berthe Morisot - Een vrouw, een mysterie" deze leemte op.

De kennismaking met deze bundel is voor mij tweeledig. Zowel de dichteres Stabergh als de impressioniste Morisot waren mij tot op heden onbekend. Dit biedt mij het voordeel van een onbevangen benadering van beider werken. Wie was Berthe Morisot ? Was zij een feministe ? Hoe heeft Ina Stabergh haar persoonlijke ervaring van deze unieke vrouw tussen de impressionisten uitgedrukt in poëzie ? Op deze vragen probeer ik in onderstaande één van de vele mogelijke antwoorden te bieden.

Ik laat mij bij de eerste lectuur van een dichtbundel regelmatig verleiden tot het lezen van de gedichten in een willekeurige volgorde, om dan pas bij het herlezen bladzijde per bladzijde te werken, om verbanden en verklaringen te ontdekken of te zoeken. Deze bundel echter bestaat uit vijf delen (van “Hoe het begon” tot “Als tijd verschrompelt”) die op een chronologische benadering van het leven van Berthe Morisot wijzen. Dat heeft mij er toe aangezet, deze werkwijze in dit geval achterwege te laten.

De voorpagina van de bundel toont ons een schilderij van Morisot uit 1881, “Vrouw bij haar toilet”. Dit is slechts een van de voorbeelden van haar interesse voor het dagelijks leven van de vrouw, in haar intimiteit. Verder onthouden wij uit haar biografie ook dat zij onder meer tekenlessen nam bij Corot, en dat het duurde tot 1868 vooraleer zij kennis maakte met Edouard Manet. Beiden werkten, in tegenstelling tot de andere impressionisten, die zich met optische kleurexperimenten bezig hielden, op een klassiekere manier. Beiden hebben elkaar wederzijds beïnvloed. Na haar huwelijk met Eugène Manet verhuisden zij naar Parijs, waar hun huis een ontmoetingsplaats werd voor schilders en schrijvers. Dit wordt ondermeer prachtig beschreven in het gedicht “Sprookjes” :

Zeven mannen
en een vrouw
…
een impressie.

Van op een afstand observeert Ina Stabergh een kunstenares, die haar voor is gegaan, en belicht zij haar leven, werk en omgeving met de rijke woordenschat van haar schrijverpalet. Eigenlijk is dichten, net als schilderen een beroep. Maar door haar uitgesproken talent slaagt zij er in, deze beroepsmatigheid achter de sluiers van ongekunstelde, vlot leesbare teksten te verbergen. Zoals in het gedicht “Handen” de penselen uit de schilderkunst getoonzet worden op de pianotoetsen in de muziek, zo worden haar gedichten op haar eigen manier tot impressionistische doeken op
papier :

Gelijk zwierige penselen
die de toetsen
even beroeren

Dat literatuur en schilderkunst hand in hand gaan (en hetzelfde doel nastreven) blijkt trouwens ook uit het gedicht “Kopiëren om te leren” :

want het penseel is als de pen
die voor de afgrond behoedt

Auteurs zoals Paul Valéry of Alexandre Dumas zijn trouwens ook welkome inspiratiebronnen (“une dame à l’écart”, de vier musketiers).

Een zekere ironie is soms niet ver weg. Zo bijvoorbeeld in het gedicht “Waar kwam hun naam vandaan ?”, dat een mogelijke verklaring biedt voor een veronderstelde band tussen impressionisten en communisten :

Of werden ze zo genoemd
…
communards waren ?


“Hoe alles begon”, (tevens de titel van het eerste gedicht) begint met een zeer algemeen beeld (man-vrouw), dat evoleert tot een beeld van Berthe Morisot en haar onmiddellijke (kunstenaars)omgeving. Waar de kunstenares in de eerste gedicht slechts op het tweede plan kwam,

Een eeuwigheid geleden
schiep God de man.
In de pauze
een vrouw.

groeit zij uit tot een gelijke. Van een model, een muze treedt zij tenslotte op het voorplan. Dit wordt heel duidelijk in het gedicht “Perfectie” :

…
Niets van haar jeugd bleef bewaard
…
een nieuwe naam gegeven.

Toch wordt zij slechts vrij laat, als een van de weinige vrouwen onder de impressionisten, door de mannen aanvaard. Lange tijd bleef zij “Een dame aan de zijlijn”.

Pas jaren later werd zij
als een van hen aanvaard
Berthe Morisot, een vrouw aan de zijlijn.


Maar toch bracht zij iets nieuws, en lezen we in “Evenwaardig” :

… Doordrenkt
met wijn uit oude fles punten en komma’s gezet
nog voor het kind kan spreken.

Kan men haar als feministe beschouwen ? Ik denk alleszins dat Ina Stabergh hiervan overtuigd is. Of zij dit inderdaad geweest is, of dat deze interpretatie in een later stadium ontstaan is, wens ik persoonlijk in het midden te laten.

Nawoord

Hoewel ik een paar gedichten, zoals “Boccaccio” (in “Hoe alles begon”) en “Gedateerde terechtstelling” (in “Een stap in de wereld”) niet onmiddellijk kan plaatsen in het geheel, is mij deze bundel over het algemeen zeer goed bevallen. Ik voelde mij als lezer duidelijk aangesproken. En ook al zijn een aantal gedichten zeer concreet, het vraagt toch wel wat tijd om de teksten te laten bezinken.

Bij de bundel werden ook een aantal schilderijen gemaakt door Frida Alaerts, Patricia Brams, Anne Brems, Marleen Geluykens, Nancy Keulemans, Marja Nuyts, Annemie Op de Beeck, Lieve Stas en Hilde Van der Heyden, die tijdens de voorstelling van de bundel tentoongesteld werden. Het is zeker een uitdaging, deze met elkaar te vergelijken.


ISBN: 9789078905394 Paperback 60 pagina's | Brouwerij Uitgeverij de | september 2011

Normal 0 21 © Lezer100, 21 oktober 2011

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER