Jan Lauwereyns
De mug (over)leeft!
Of hoe wetenschap en poëzie hand in hand kunnen gaan
De vraag is: "Hoelang?"
Jan Lauwereyns (°1969) is neurobioloog en dichter. Als neuropsycholoog werkt hij in Nieuw-Zeeland. Zijn gedichten lijken wel droge feitelijkheden, maar de woorden zijn verwarrend, absurd. Hij combineert het poëtische met het banale, de klinische observatie met de woordverhaspeling. In zijn essay Het bloembed van de werkelijkheidlegt hij een relatie tussen ethiek en esthetica (het goede is het schone). Het ethische wordt in zijn poëzie niet zomaar blootgelegd, maar via geborgenheden en onderstromen bekend gemaakt.
Hij debuteerde in 1999 met de bundelNagelaten sonnetten, die in De Morgenwerd uitgeroepen tot het beste en interessantste poëziedebuut van de afgelopen jaren. Daarna volgden Blanke verzen (2001), Buigzaamheden (2002), Tegenvoetig, tweebenig (2004) en nu Anophelia! De mug leeft (2007).
In 2004 verscheen Tegenvoetig, tweebenigof een bizar, poëtisch verslag van een treinreis. Korte tweeregelige strofen (het spoor). Daarna gaat de reis in “tegenvoetige” richting: op dit kortere spoor, of zogezegd het andere been, komen hele fragmenten van het langere spoor terug (“heen en terug”), maar die worden nu omgekeerd afgespeeld. Een asymmetrisch spiegelend effect dat bevreemdend werkt.
In zijn recente bundel Anophelia! De mug leeftkoestert de dichter-wetenschapper koppig de hoop ooit het bloembed van de werkelijkheid te vinden of het grindpad van de waarheid. Midzomernacht. Tergend traag maar onvermoeibaar doorklieft een mug de hemel boven je bed. Je slapeloze gedachten zoemen net buiten het bereik van het gezond verstand, in het domein waar muggen op mensen experimenteren. Met zinnen en uitspraken die voortdurend verschuiven, voortgestuwd onder impuls van een kloppend hart. Toch gaat het hier niet om ijdele bevliegingen.
Samengevat kunnen wij schrijven dat wetenschap en poëzie bij Jan Lauwereyns hand in hand gaan. Het zijn nochtans twee totaal verschillende werelden: de eerste zoekt naar waarheid, de tweede zoekt naar schoonheid. Wetenschap merk je aan de uitgesproken formele kant van de poëzie. De dichter Lauwereyns is een moedige ziener. Hij ziet zichzelf als een dokter met in zijn dokterstas twee vakjes met instrumenten: enerzijds om het lichaam van zijn patiënten te onderzoeken en anderzijds om naar hun ziel te peilen. De wetenschapper Lauwereyns kiest voor poëzie. Omdat hij geen instrumenten nodig heeft, omdat hij enkel woorden voor de geest moet roepen, omdat de taal zo’n geweldige camera obscura is, waardoor hij zijn gedachten op de gevoelige plaat van zijn ziel kan vastleggen.
Ook in Anophelia! De mug leeftheeft Lauwereyns als een moderne alchemist het alledaagse taalgebruik een nieuwe glans. In Het bloembed van de werkelijkheidkiest hij voor het lange gedicht. In De Aziatische tijgermug: eerste, tweede en laatste dansen in Een voorstel tot hogere insubordinatieregistreert de dichter via een Aziatische tijgermug om de zoveel tijd (kort na elkaar) de gedragingen van mens en dier.
Futuristische poëzie: mensenbloed als een verzameling van opgedronken woorden. In Visdadigheid en het overmeeuwbareen Hoektandheelkundeen het hulpvaardige en Chinese zon en het dubbelzinnelijkeschrijft hij zijn beste gedichten: minder vermoeiend, helder verwoord, mooie vorm, humoristisch, koele emotie, weinig omwegen, minder verstandelijk, meer taal. In
Overal waren er breuklijnen lees ik dan weer erotische poëzie op het randje van porno. Dit overkomt je als je als dichter kiest voor een feitelijke registratie (met veel moeite kan ik het koele emotie noemen).
Toch stoort mij af en toe zijn bevreemdend, onthechtend woordgebruik en zijn hermetische beeldspraak. Jan Lauwereyns zou wel eens verstrikt kunnen raken in zijn eigen braaksel, het experiment zou wel eens bij gebrek aan concrete resultaten zichzelf kunnen opblazen, de poëzie zou wel eens kunnen verdichten in het labo van zijn wetenschappelijke feitelijkheid. Dat hij zich hiervoor op tijd behoede!
Thierry Deleu
Jan Lauwereyns, Anophelia! De mug leeft, Meulenhoff/Manteau, Amsterdam/Antwerpen, 2007, 144 blz., ISBN 978 90 8542 093 4.