Recensie, geschreven door Karel Wasch, over de bundel
Ik zing in een andere taal
gedichten
Jila Mossaead
vertaling Sjoerd –Jeroen Moenander
De bundel Ik zing in een andere taal is een kennismaking met de Zweedse gedichten die Jila Mossaed (Teheran, 1948) schreef tussen 1997, het jaar waarin haar Zweedse debuut verscheen, en 2018, toen haar vooralsnog laatste bundel werd gepubliceerd. Voor Mossaed, is het Zweeds een tweede taal is die ze pas rond haar veertigste is gaan spreken. Zij is een steeds centralere positie in de Zweedse dichtwereld gaan innemen. In 2018 werd ze tot lid verkozen van de Zweedse Academie (Svenska Akademien), internationaal vooral bekend als het instituut dat ieder jaar de Nobelprijs voor de literatuur toekent.
De overgang van het Perzisch naar het Zweeds is voor Mossaed niet gemakkelijk geweest. In het begin vond ze het Zweeds geen mooie taal. Een taal ook die veel simpeler was dan het geraffineerde Perzisch waarin ze zich tot op dat moment had uitgedrukt. Ze wilde echter in een taal schrijven waarmee ze de mensen kon bereiken met wie ze samenleefde. En dat waren niet de mensen in Iran, waar haar boeken verboden zijn.
10 jaar nadat ze naar Zweden was verhuisd, begon ze in het Zweeds te schrijven.
In Iran was in 1986 al een Perzische bundel van haar gepubliceerd, De snelle gazellen van de herinnering. Nadat ze zich in Zweden gevestigd had, verschenen nog eens vier bundels en twee romans in het Perzisch bij verschillende Europese uitgeverijen van Perzische ballingliteratuur. Haar werk werd veel gelezen en was geliefd onder de Iraanse diaspora. Ze is ook in het Perzisch blijven schrijven. Na de publicatie van haar Iraanse debuutbundel vluchtte Mossaed naar Zweden. De bundel had in kranten die trouw waren aan het regime twee negatieve recensies gekregen die zeer dreigend van toon waren. De politie deed een inval en haalde haar huis overhoop. Het werd te gevaarlijk voor haar.
De bundel die nu voorligt is een samenwerking van het SVIN (Scandinavische Vertaal- en Informatiebureau Nederland) en uitgeverij Wilde Aardbeien, een uitgeverij gespecialiseerd in naar het Nederlands vertaalde Scandinavische literatuur.
De vertaalslag is dus tweeërlei, eerst van het Perzisch naar het Zweeds (De taal van het ijs) en daarna van het Zweeds naar ‘t Nederlands door vertaler Sjoerd –Jeroen Moenander. De eerste twee stappen kan ik niet meebeleven omdat ik het Perzisch en het Zweeds nauwelijks machtig ben. Ik ga dus af op het Nederlands. De gedichten bevatten geen punten. Ook geen pathos. Het Zweeds staat naast het Nederlands op de bladzijden.
Mannen
Verdwaalde mannen in de woestijn
scheppen kleine goden
voor hun eenzame vrouwen
kleine vrouwen spelen met de goden
en verborgen driften ontwaken.
Verdwaalde mannen in de woestijn
scheppen een nieuwe god
die onzichtbaar is
die onhoorbaar is
een god van woorden, woorden, woorden.
Eenzame vrouwen janken
in hun kooien
en verstoppen verboden dromen
onder de kussens van hun kuisheid
Een gedicht uit de sfeer van Duizend-en-een-nacht. De woestijn als décor voor de Arabische tegenstelling tussen mannen en vrouwen, aldaar.
De mannen zijn groot, maar de vrouwen hebben verborgen driften. De mannen wortelen met goden, de vrouwen met hun kuisheid.
Zo zijn diverse werelden niet verbonden in Arabië. De werelden van mannen en vrouwen, de werelden van woorden en verlangens. Knap en
doeltreffend neergezet.
Ik sta zwijgend
toe te kijken
terwijl de boeken
ingemetseld worden
in de kamer
Vader kijkt ernstig
de muur wordt hoger
de boeken verdwijnen
We vergeten dat ze er waren, zegt hij
met zware stem
Ik begrijp er niets van
Achter de muur
Verlangen
Angst
Stilte en grote gedachten
Nu, al die jaren later
zit ik in mijn keuken
en blader in reclamefolders
Versleten boeken die ik erfde
verlangen hetzelfde
De muur trok bij me in
Ver weg is er in ieder huis
een muur
die nog steeds woorden verbergt
Het raadsel van boeken, die verdwijnen als iemand sterft, Ook boeken die in hoeveelheid een muur lijken te vormen. Wat moeten we met zo’n erfenis? Maar in ieder huis zijn het de woorden, die verborgen blijven in de boeken, die we soms nooit lezen. Is dat niet een beangstigende gedachte? Hoeveel boeken erven we? Hoeveel lezen we? Wat doet het met ons?
Mijn eigen taal
Mijn taal is geen taal van ijs
mijn taal is van woestijn en vuur
mijn taal
is gefluister van sterke wortels
die de grote bomen van de woestijn in leven houden.
Mijn tas zit vol onuitgepakte driften
ik weet dat bange konijnen hierheen rennen
om de sneeuw rood te verven met hun bloed
laat mij soms maar huilen in mijn eigen taal.
Ze geeft het aan. De Perzische taal is niet van ijs zoals het Zweeds. En ze vertelt dat ze de angst, die haar deel was in Iran, nu achter zich probeert te laten, ook al blijft de pijn van het weg gaan uit een land waar je thuishoort.
De gedichten in deze bundel zijn sterk. Ze zijn mooi van vorm, rijk aan beelden en de emotie is ingehouden maar fraai.
ISBN 97890 79873104| Softcover|154 blz.| Uitgeverij Wilde Aardbeien| november 2021|
Vertaald door Sjoerd-Jeroen Moenander
© Karel Wasch, 9 januari 2022
Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER