Ter ere van de tachtigste verjaardag van Remco Campert verscheen een poëtisch 'liber amicorum'. De bundel: Poëzie is een daad, gedichten voor Remco Campert, omvat typeringen van de dichter, altijd op dwaaltocht door de stad die hij 'op muziek gezet' heeft, die ons ingewijd heeft in 'de kunst van het kijken' en geoefend in 'de wijsbegeerte van het weifelen'. Zowel Amsterdam als de Parijse cultjaren van de jaren vijftig van glas, jazz en verzet komen in beeld. Het grootste eerbewijs aan de dichter is de referentie aan of de allusie (zinspeling) op diens eigen versregels, welke inmiddels het predikaat 'gevleugeld' verdienen. De opgenomen dichters zijn zowel oudere (waaronder Komrij, Kopland, Herzberg) als jongere collega's (waaronder Hester Knibbe, Menno Wigman, Victor Schiferli), wat dit generatie-omspannend dichterschap aardig completeert. Voor lezers die Camperts poëzie volgen, die hem erom bewonderen en waarderen en die weten 'dat er tenminste een dichter is die hen begrijpt' (Deelder). (Bron: Biblion).
Een van de bijdragen is van Gerrit Komrij. Hij heeft een bekend gedicht van Campert op een speelse manier bewerkt. Het leek me wel aardig ze hier naast elkaar te zetten.
Eerst maar dat van Remco Campert. Een dikwijls geciteerd gedicht.
Niet te geloven
Niet te geloven
dat ik knaap nog
een vers schreef over de
zilverwitheid van een berkestam
en om mij heen
grootse dronkenschap
van de bevrijding:
het water was wishky geworden.
Alles zoop en naaide
heel Europa was één groot matras
en de hemel het plafond
van een derderangshotel.
En ik bedeesde jongeling
moest nodig
de reine berk bezingen
en zijn bescheiden bladerpracht.
(Uit: Dit gebeurde overal, 1962)
Toen Nederland bevrijd werd was Remco Campert 16 jaar. Misschien zette hij toen al zijn eerste voorzichtige schreden op het dichterspad. Daar kijkt hij in dit gedicht met zelfspot op terug. Romantische verzen over de natuur, terwijl om hem heen de minder bedeesden uitbundig de bevrijding vierden. Als hij dit gedicht schrijft, heeft hij deze periode allang achter zich gelaten en behoort hij tot de dichters die romantiek en de dwingende regels voor dichtkunst afgezworen hebben en op zoek zijn naar nieuwe, experimentele poëzie. Daarbij is hij toch altijd één van de meest verstaanbare dichters gebleven. Ook de strekking van dit gedicht is zonder meer duidelijk, lijkt me.
De vorm van het gedicht is vrij klassiek: 4 strofen van elk 4 regels. Maar van rijmschema’s of een vast metrum is geen sprake. Wat opvalt, als je tekst hardop leest, is dat er zich erg veel beklemtoonde lettergrepen en woorden in bevinden. Alsof hij zich nadrukkelijk (letterlijk) wil distantiëren van deze naïeve dichterlijke uitingen.
Wel zitten er een paar mooie alliteraties (beginrijmen) in: water was wishky geworden (klinkt bijna als een dronkemansliedje) / reine berk bezingen en zijn bescheiden bladerpracht. Vooral de laatste twee regels van het gedicht zijn misschien wel bewust zo opgeschreven om de draak te steken met de oude dichtkunstregels. Zoals ook de combinatie reine – bescheiden.
En dan de bijdrage van Gerrit Komrij aan de bundel voor Campert.
Zo uit de oven
Remco Campert onherstelbaar verbeterd
Niet te geloven
dat ik schaap nog
een vers schreef over de
blinde witheid van een wereldramp
en om mij heen
rozig handjeklap
en drankbestrijding:
theater was risky geworden.
Alles kroop en aaide,
heel Europa devoot in de pas
en het leven een pion
in een ganzenbordenspel.
En ik gesjeesde jongeling
moest nodig
het zwijnenwerk bezingen
en zijn geheide ontbladerkracht.
(Uit: Poëzie is een daad: gedichten voor Remco Campert, 2009)
Al is dit gedicht duidelijk met een andere bedoeling geschreven dan een statement te zijn voor het een of ander, toch even iets over de inhoud. Toen Komrij een jongeling was, zeg ook 16 jaar, was het inmiddels 1960. Europa zat midden in de Koude Oorlog met de dreiging van een atoomoorlog (blinde witheid van een wereldramp) en het establishment (rozig handjeklap en drankbestrijding) ging steeds meer weerstand oproepen. Een van de uitingen van de opstand daartegen was de Aktie Tomaat, waarbij toneelstudenten uit onvrede tomaten gooiden naar acteurs tijdens het spelen van een toneelstuk (theater was risky geworden). Het was de tijd van Provo, de happenings bij het Lieverdje, Flower Power (alles kroop en aaide). Europa stond als NAVO eensgezind aan deze kant van het IJzeren gordijn met de kruisraketten als schild (waarbij het leven een pion werd in een ganzenbordspel). Het zwijnenwerk en de geheide ontbladerkracht doelen ongetwijfeld op de smerige oorlog in Vietnam.
Maar dan over de vorm. De ondertitel luidt: Remco Campert onherstelbaar verbeterd. Dat is niet alleen een aardige vondst (onherstelbaar gebruiken we meestal bij vernield), het is ook de titel van een bundel door Gerrit Komrij oorspronkelijk uitgegeven in 1977 en opnieuw, uitgebreider in 1981 en 1994. Daarin werden 17 gedichten van 14 dichters, totaal vermomd ten tonele gevoerd. Wat hierboven met het gedicht van Campert gebeurd is, heeft hij ook met gedichten van o.a. Kloos, Vondel, Bloem, Achterberg, Rawie, Hoekstra gedaan. Zijn dit gewoon parodieën? Nee, het is “taalacrobatiek op hoog niveau” (Biblion).
Wie de twee gedichten naast elkaar legt, zal het opvallen, dat de klanken en lettergrepen van het origineel zoveel mogelijk bewaard zijn gebleven, maar door andere woorden te gebruiken, veranderde de betekenis radicaal. Hoewel, misschien heeft Komrij met zijn gedicht duidelijk willen maken, dat sommige dingen voor alle generaties hetzelfde zijn: eerst ben je jong en nog naïef, daarna komt het afzetten tegen de generatie ervoor. Komrij is van de generatie na Campert: dus was dat nodig: Remco Campert onherstelbaar verbeterd.
Blijft over dat deze manier van een gedicht “hertalen” ongelooflijk knap is in mijn ogen. Voor mij was het één van de vele hoogtepunten uit deze verjaardagsbundel. Want er staat nog veel meer moois in. Enige bekendheid met de gedichten en het leven van Campert is bij het lezen wel een voordeel, maar geen must. De bundel Onherstelbaar verbeterd van Gerrit Komrij kan ook nog voor wat aangename uurtjes zorgen.
- Amsterdam, De Bezige Bij, 2009 – Poëzie is een daad: gedichten voor Remco Campert
- Amsterdam : Aarts, 1994 – Gerrit Komrij - Onherstelbaar verbeterd (Gedeeltelijk eerder verschenen in de rubriek "Een en ander" van NRC-Handelsblad)
© Librije, november 2009.
Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik hier
