Recensie, geschreven door Karel Wasch, over de bundel
Het langzaam voorovervallen
gedichten
Alja Spaan
Alja Spaan (Sint Pancras, 1957) schrijft vanaf haar elfde dagelijks (zowel proza als poëzie), was van alles maar vooral creatief. Haar huis in Alkmaar werd Atelier 9en40 waarin ze tot 2013 kunst- en poëzieprojecten deed. Onder die naam gaf ze anderen en zichzelf uit. Ze verscheen ook in verzamelbundels maar werd bekend door de Turing Gedichtenwedstrijd 2015.
Naast het schrijven organiseert zij Reuring, een taal-platform in Alkmaar. Zij is voorzitter, coördinator en redacteur bij het literaire e-magazine Meander en tevens verbonden aan het Dagboekarchief. Ook is zij bestuurslid en dichter bij de Eenzame Uitvaart Alkmaar.
De bundel Misschien moet alles eerst op tekening hersteld (Watervis, 2017) vormt haar eigenlijke, volwaardige debuut als dichter. Het jaar erop verscheen Tegen het vergeten en voor de behoedzaamheid (In de Knipscheer, 2018). Losse Honden is de meest recente bundel (Aspekt, 2021).
Een optreden van Joost Prinsen (Oudejaarsavond, 2020, Matthijs van Nieuwkerk) maakte haar gedicht geen rijmwoord voor populair.
Vanaf 8 april 2006 publiceert ze elke ochtend een gedicht op haar website, https://aljaspaan.nl
Nu ligt er eindelijk een mooie nieuwe bundel. Het langzaam voorovervallen.
Gedichten, die tot stand kwamen tussen 2019 en 2021, ze las toen wekelijks voor aan ouderen en een paar karakters uit die tijd, spelen een rol in deze bundel. Ze worden dan aangeduid als Mevrouw V. of meneer D bijvoorbeeld.
op mijn tenen om in de armen te passen
Mevrouw V. is ouder dan zij had willen worden en niet doof,
incontinent of van een rolstoel afhankelijk,
bovendien kan ze nog zo vertellen hoe haar verboden werd te
zingen, ooit, toen, eens, omdat ze alle partijen vals
zong terwijl ze zelf dacht een nachtegaal te zijn en eventueel
op te stijgen. Ze schoot in de lach maar dat
deden we allemaal. Mevrouw K. begon over haar te dikke benen
zodat ze niet op ballet mocht, mevrouw R. kon
alleen maar rechtdoor schaatsen en niet met opwaaiend rokje
een kür afmaken en de heer L. wilde heel graag
en dacht dat ook te doen, de sax spelen als geen ander, hem werd
vriendelijk gevraagd het instrument in te leveren. Maar
het hardst werd gelachen om het meisje met de platvoeten en
wiebeltenen dat juist niet haar evenwicht verloor.
In de eerste zin wordt de toon gezet, Mevrouw V. is ouder dan ze had willen worden.
Misschien begrijpelijk, want we horen dat ze incontinent is, doof en ook nog in een rolstoel zit. Er wordt gepraat over het verleden in de voorleesgroep, de ene vertelt over haar dikke benen zodat ballet er niet in zat en een man kon geen saxofoon spelen en moest zelfs de saxofoon inleveren.
Alle verhalen over gemiste kansen, onmogelijkheden, maar met een lach.
Het gesloten huis
De heer P. is jarig. Eerst loopt hij langs ons en keert zich af, de
zaal te vol naar zijn zin, zijn plaats bezet en hij
te bescheiden. Dan zwenkt de deur open en zingen wij en hij zingt
mee want anders voelt het raar, anders
krijgt hij zomaar een hulde voor iets dat hij niet deed want leven
gaat niet vanzelf en soms niet van harte.
Mevrouw de B. hangt voorover en tikt met haar kin tegen het bord
op haar rolstoel, behalve verslikken doet zij
niets, terwijl mevrouw V. me vertelt hoe ze haar spiekbriefje op haar
blanke dijen schreef, vroeger. Ze moest
in rok op school verschijnen, vandaar. Ik denk aan de schrijver die ik
voorlees, een dwarse man die zich een
loensende leraar herinnert. Ik mis hem. Lastige mannen, zegt mevrouw
Z., daar houd ik van. Alle vrouwen knikken.
Voor de heer P. is zijn verjaardag een bezoeking. De zin eindigt weer mooi dat hij niet van harte leefde. Een typische observatie van Spaan. Ze registreert en oordeelt nimmer. Daardoor krijgen de verhaaltjes, want dat zijn het, iets speels. Ze herkent ze als je een bejaardenhuis bezoekt.
Een herinnering aan een spiekbriefje kan voor een oudere opeens belangrijk zijn. Veel ouderen leven in het verleden.
Open einde en inwisselbaar
De heer D. zegt dat hij normaal liever televisie kijkt maar dat
ik het heel aardig doe terwijl mevrouw de B.
meent dat het wel wat harder kan, ‘schreeuw het maar uit,
meissie’ en niet vanwege het portie leed
dat ik voor hen in leuke verhaaltjes vat maar omdat ze hartstikke
doof is. Ze schuift zelfs door tot naast mij zodat
mevrouw V. haar vaste plek kwijt is, de heer R. onthutst de
verkeerde hoek neemt, mevrouw Z. van de
weeromstuit naast mevrouw T. belandt die ze echt liever niet
ziet (zou ze aan de etenstafel zitten, ze kreeg geen
hap naar binnen) en de heer W. in de andere zaal plaatsneemt
waar dames verontwaardigd doorgaan met
haken, breien en kletsen vooral. ‘Mevrouw de B.!’ willen we
roepen maar ja, dat hoort ze nu eenmaal niet.
De kleine drama’s die zich bij bejaarden ontrollen. Een man die liever tv kijkt dan naar verhalen te luisteren, een bijna dove vrouw en mensen in die kleine gemeenschap, die niet naast elkaar willen plaats nemen Alja Spaan laat ze de revue passeren, ze komen in de zinnen tot leven.
Het 53 cursiefjes behendig gemaakt door een liefdevolle dichter. Een eerbetoon aan deze bejaarde mensen.
ISBN 9789464757-09-5| Softcover | 62 pagina’s | Uitgeverij P | september 2023
© Karel Wasch september 2023.