Poëzie-Leestafel

Recensie over de bundel

Raaf verwantschap

gedichten van

Jan Kleefstra

geschreven door Karel Wasch

De raaf, hoofdpersoon in deze bundel van Kleefstra,  is eigenlijk een solitair. Hij werd in de oudheid vooral met macht en mystiek geassocieerd. Odin in het heldenepos de Eddah droeg twee raven, op elke schouder een. Ze werden als boodschappers uitgestuurd, vooral om af te tasten wat het kwaad in de zin had. In Ierland wordt de raaf, een soort grote kraai, gezien als boodschapper van de Shees, de duistere kant van een onzichtbare wereld vol elfen, dwergen en andere mysterieuze figuren. Indrukwekkend deze vogel, in Nederland zelden aanwezig. Groot, indrukwekkend maar ook eenzaam. Zoals een groot dichter is.

Op de achterflap van deze bundel wordt al een tipje van de sluier opgelicht:

'Een verdergaande zoektocht naar de bijna stilte van de sobere, minimalistische muziek die hij zou willen maken, was hij daartoe in staat. In een van oudsher gecomponeerde wereld, is het nu vooral het landschap dat ooit met de raven sprak, maar in haar eigen binnenwereld terug gekropen is en alleen nog met zichzelf spreekt.'

Dat is stof, die tot nadenken stemt. Een landschap als lichaam, Moeder Aarde, zoals bij de indianen. Vooral bezield ook, door wezens zoals de raaf. Maar eenmaal bij zichzelf teruggekomen verstaat het de toon van zichzelf. Deze zoektocht naar binnenwereld versus buitenwereld is eigenlijk de zoektocht van iedere grote dichter. Nemen we bijvoorbeeld Rilke, Yeats of dichter bij huis Achterberg.

Kleefstra is dus gelukkig een hoogvlieger, dat konden we al in zijn eerste bundel Melk druppen ervaren. Niet lang daarna ligt er nu de opvolger met mooie sobere illustraties van Lucien Tinga.

Het duister verdwijnt met de raven

de zuivere kracht

waarmee het land

zich vol zuigt

de benauwende vrijheid

die als zwart meeldraad

mijn lot herschikt

die verwaait

die opwaarts zinderend

uit mijn lege handen klimt

als nevelen

naar de stille meren trekt

altijd in een sprookje eindigt

Een sleutelgedicht uit deze prachtige bundel. Het grote gebaar weer. De raven laten het duister verdwijnen juist omdat ze (zie boven) als geen ander wezen zijn ingevoerd in datzelfde gebied. Het land is in harmonie, maar de hoofdpersoon, raakt zijn zekerheid kwijt. Uit zijn lege handen is alle zekerheid verwaait. Let op het prachtige gebruik van dat woord. Iets waait weg en de dichter laat het verdwijnen, dus verwaait het. Aan dat soort taalgebruik is er een nijpend gebrek in de rijen van moderne dichters. En in de laatste strofe eindigt dat gebaar ook nog eens in een sprookje. We weten, sprookjes zijn grote wijsheden, maar we moeten ze ons eigen maken, voordat we ze doorgronden. In dat proces stapt Kleefstra en zo worden zijn verzen raadselachtig, maar nimmer gewild hermetisch.

De wind brengt fier regen over zee

haar bries breekbaar bijna warm

naast je neergestreken

ik kijk haar eerste sidderingen na

vang hier en daar vergeefs

een schaduwrijke hand

vol achterhaalde wijsjes

en de dag

maar pas begonnen

De wind als hoofdpersoon. Ondanks sterke stroom kan de regen over zee worden geblazen, maar dat valt niet mee. Eigenlijk is het een beeld voor 'tegen- de- stroom- in- roeien'. Razend knap hoe de natuur wordt gekozen als de strijd tegen iemands eigen onkunde, onzekerheid, twijfel enz. Zie het prachtige gebruik van schaduwrijke hand. Een hand als trooster en schaduw gevend aan degene, die hulp of troost zoekt. Maar tegelijkertijd een hand vol achterhaalde wijsjes. Als we niet oppassen verdrinken we ons in zelfmedelijden namelijk.

Hebben we niet allemaal wel eens zo'n ervaring dat de natuur een beeld is voor onze strijd in het dagelijkse bestaan? Hoe is het mogelijk dat iemand het aandurft zo'n ingewikkeld thema aan te roeren? Kleefstra betoont zich heer en meester op dit vlak. Hij slaat zijn vleugels uit en verlaat het aardse of rinkelt met zijn bellen. Want vergis je niet in vroeger tijden werden raven gevangen met lokaas en verlamd de lucht ingestuurd met een belletje om argelozen te waarschuwen.

Zomaar tussen delen van de dag

in de luwte langszij vliegen

lichte regen op de wangen

later het zicht vertalen

zang over onbewerkte verzen lekken

op het diepste wezen kauwen

De dichter droomt zich af! Hij bekijkt de dag vanachter regengordijnen en kijkt of hij het zicht kan vertalen. Wat een schitterend beeld voor inspiratie kunnen vinden.  De verzen, die er liggen moeten nog bewerkt worden en dieper gemaakt.

Deze bundel van Kleefstra is een hoogtepunt in het aanbod van gedichten van dit jaar. Dat was zijn vorige ook al. Eindelijk gedichten, die in eerste instantie een mysterie in zich zijn. Maar later hun lieflijke mooie toon prijsgeven. Wat een bundel en ja wat een dichter! Men leze!

ISBN 9789461537966 | paperback | 59 pagina's | Uitgeverij Aspekt  | september 2015

© Karel Wasch, 8 december 2015

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER

Recensie over de bundel

Melk druppen

Jan Kleefstra

geschreven door Karel Wasch

Op de achterflap van deze bundel gedichten van Jan Kleefstra (1964) valt o.a. te lezen:

'Schrijven zoals Mark Rothko schildert.'(...)

Een gewaagde zin, waarvan de lezer zich zou kunnen afvragen of dit dan gaat lukken. Immers Rothko (1903-1970) is de schilder, die ervoor zorgt, dat de toeschouwer - in zijn geval de kijker - door het werk naar binnen wordt getrokken. In zijn eigen binnenwereld belandt. In Den Haag is nog tot 1 maart 2015, een tentoonstelling over het werk van Rothko en de meeste mensen nemen langdurig, vredig, bijna sereen, meditatief, plaats voor de doeken. Zou Jan Kleefstra ons in een dergelijke euforische staat kunnen brengen? Of is ieder goed gedicht sowieso een mysterie?

De bundel is in een aantal hoofdstukken opgedeeld: Wintervelden, Voortdraven, Winterzee en Voortschrijven.
In Wintervelden staan een paar korte aforismen, die het hoofdstukje inleiden. Bijvoorbeeld:

Ik had in de prachtige rust van een open veld
kunnen wachten tot de zon mij zou verblinden

Daar gaan we al, de buitenwereld van het veld tegenover de voorstelling van een verblindende zon, die er nog niet is. Eigenlijk de angst dat het
mooie ogenblik van verwondering, doorbroken zou kunnen worden, door een uiterlijke ervaring. En verderop in dit eerste gedeelte:

Waar anders komt de wind vandaan

die met de verleiding speelt

als de eerste gedachte misschien

of anders de belofte dat winter
zonder vorst ook wel zal overleven

Geen simpele poëzie, meer een vers dat raadselachtig de gedachte (opnieuw-) vermengt met de waarneming. Zal het gaan vriezen? Daar zou de argeloze lezer aan kunnen denken, maar de wind, die verleidt dat is ronduit raadselachtig. Kunnen we aan de wind proeven wat voor weer het zal worden? Kleefstra is een natuurmens, hij telt vogels en is vaak bij weer en ontij in de natuur te vinden, alleen liefst en dat betaalt zich uit. Maar we kunnen de zaak in dit vers ook vanuit de verleiding bezien. Geven we er aan toe of blijven we erbuiten?

Het volgende vers begint met de prachtige regels:

Een ochtend trager dan anders

over besneeuwde velden en
stof op de boeken (...)

De ochtend als een wezen dat zijn traagheid oplegt aan de besneeuwde velden. Maar dus - binnen - aan met stof bedekte boeken. De boeken, die we wilden lezen, maar die zijn blijven liggen en onze traagheid accentueren.

In het 5e gedicht uit Wintervelden wordt de angst neergezet en duikt de melk op uit de titel van de bundel.

Waar blijft je schaduw 's nachts

als je uit de lucht gevallen nederig
je stoel zet waar niemand durft te zitten

melk morst in een waanzinnig oog (...)

Melk als een beeld voor onschuld, het waanzinnig oog, het beeld voor angst. De hoofdpersoon zet zijn stoel neer, waar niemand durft te zitten. Prachtig, zoals dat laatste speels, terloops wordt gezegd. Kennen we dat gevoel niet allemaal? Ergens gaan zitten waar we ons 'unheimlich' voelen? Waarom doen we dat soms toch, als een soort bezwering? En dat is ook het knappe van Kleefstra's poëzie, hij laat de lezer vrij er iets mee te doen. Hij is zelf nauwelijks aanwezig in zijn prentenboek!

De verzen uit de kleine cyclus Voortdraven zijn het verslag van een mens, die wordt voortgejakkerd door de tijd, zijn onzekerheden, zijn gevoel etc.

Het blijft niet bij verlaten landerijen

achter de ogen redt het zich niet met honger alleen

ik zwijg een berk na
wikkel het hoofd in stormwind

Vier versregels waarin veel, erg veel wordt gezegd, de landerijen zijn verlaten, een herfsttafereel, door aan hongergevoel te denken kan de hoofdpersoon zich niet aan het barre weer onttrekken. Uiteindelijk geeft hij zich over, gaat voort letterlijk en wikkelt zijn hoofd in stormwind. Anders gezegd: Hij accepteert, de wind, de kou, en geniet er bijna van.

In Winterzee

Ooit was er de volmaakte natuur
in de geest die zich tegen
de mens heeft verzet

De magere handen die
zich verbeeldden het begin
van de trek te kunnen dragen

Weer de mens tegenover de natuur. De onderwerping van de natuur aan de mens, de ongerepte en dus volgens Kleefstra ongerepte natuur.
Maar in de tweede strofe evenzo een machteloze mens- let op de magere handen- die zoiets magisch, als de vogeltrek letterlijk niet in de hand heeft. We kunnen verkavelen, beteugelen, slopen maar zullen nooit de baas worden over diezelfde natuur.

We zijn aangekomen bij Voortschrijven en Kleefstra stelt de everlasting question, de vraag die we nooit kunnen beantwoorden:

Sinds wanneer schrijf je traagheid aan je sterven toe?

De tijd staat stil, we kunnen niet verder voortjagen, moeten we ons niet al in dit leven overgeven aan die rust, contemplatie. Ervan genieten? Erin berusten?

Helaas zijn we na deze trits prachtige verzen in deze cyclus aangekomen bij het eind van deze bundel. Zonde, want Kleefstra heeft veel te vertellen en slaagt erin een prachtige eigen stem te laten horen, spelend met taal. Jonglerend met woorden, diepzinnig ingehouden en virtuoos. Waarschijnlijk nu al de mooiste bundel van 2015!

Jan Kleefstra (1964) geboren in Akkrum maakt ook muziek met zijn broer Romke Kleefstra en heeft in het Fries gedicht.


ISBN: 9789461535924 paperback, 55 pagina's Uitgeverij Aspekt december 2014

© Karel Wasch, 19 januari 2015

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER