Bespreking M. VASALIS "Is het vandaag of gisteren [...]"

Diverse leden leggen gedichten uit en uitleg hoe je zelf gedichten kunt schrijven
Hedslem
Berichten: 3
Lid geworden op: Zo Jul 24, 2011 12:31

Bespreking M. VASALIS "Is het vandaag of gisteren [...]"

Berichtdoor Hedslem » Zo Jul 24, 2011 20:24

Is het vandaag of gistren, vraagt mijn moeder,

bladstil, gewichtloos drijvend op haar witte bed.

Altijd vandaag, zeg ik. Ze glimlacht vaag

en zegt: zijn we in Roden* of Den Haag?

Wat later: kindje ik word veel te oud.

Ik troost haar, dierbare sneeuwwitte astronaut

zo ver al van de aarde weggedreven,

zo moedig uitgestapt en in de ruimte zwevend

zonder bestek en her en der.

Zij zoekt – het is een S.O.S. –

haar herkomst en haar zijn als kind

en niemand, niemand, die haar vindt

zoals zij was. Haar franse les

herhaalt zij van haar achtste jaar:

‘bijou, chou, croup, trou, clou, pou, où,

die eerste juffrouw, weet je wel

die valse ouwe mademoiselle

hoe heet ze nou. Ik ben zo moe.’



Had ik je maar als kind gekend,

die nu mijn kind en moeder bent.


M. Vasalis


(Uit De oude kustlijn, Uitgeverij G.A. van Oorschot, Amsterdam, 2002)
(Het gedicht is ook opgenomen in M. VASALIS - VERZAMELDE GEDICHTEN,
Uitgeverij G.A. van Oorschot, in resp. eerste en tweede druk, 2006 en 2007, blz. 133.)


Commentaar:


Mededogen stroomt door dit gedicht van Maria Vasalis (dichteres en psychiater, 1909-1998). Zij noemt haar kindse moeder

dierbare sneeuwwitte astronaut / zo ver al van de aarde weggedreven,/
zo moedig uitgestapt en in de ruimte zwevend / zonder bestek en her en der.


Zonder bestek, want dat kan ze zelf niet meer hanteren, en wellicht eet ze nog maar als een vogeltje, - en zonder her en der, want schier roerloos driijvend op het witte (water?)bed (welllicht tegen doorligwonden), nergens meer heengaand.

De dochter ziet haar dementerende moeder als een astronaut, een ruimtevaarder, losgekoppeld van de vertrouwde wereld, verdwaald tussen gisteren en morgen, dapper de ruimte in, waar geen voetstap meer beklijft. Het woord 'astronaut' houdt het gedicht in de lucht, los van de aardse werkelijkheid. Met vertedering beschrijft de dichter de dementie, maar letterlijk vertaald betekent het woord ont-geesting. Als lezer word je de gênante toeschouwer van het onttakelend beeld van wat eens een fleurig mens was..

Ontroerend-anekdotisch is de vage herinnering aan de Franse les in het achtste jaar bij een juf die haar is bijgebleven omdat ze er zich niet goed bij voelde (een valse, ouwe mademoiselle, - een ‘bitch’ zou de hedendaagse jeugd haar noemen). De demente moeder noemt een rijtje Franse woorden eindigend op "ou", die van de algemene meervoudsvorming op s afwijken** (bijou, chou, pou ), – ze zal die zeker in een soort speels paradigma uit het hoofd geleerd hebben, maar enkele zijn uit het geheugen gewist. Er zitten vreemde eenden in de bijt: croup, trou, clou volgen de gewone regel en is al helemaal een outsider. Maar niets gaat blijkbaar geheel verloren, niets is restloos, er blijft altijd nog een of ander na… "De heimweefabriek"(Douwe Draaisma) ligt nooit helemaal stil...

Vormelijk is dit gedicht 'perfect' te noemen. Een zeldzame keer schrikt de dichteres er niet voor terug om het eindrijm als ‘bindmiddel’ tussen de verzen even los te laten, eerder dan tot 'rijmdwang' te vervallen. Alle verzen laten rijmen is geen conditio sine qua non voor een goed gedicht. Lees het gedicht hardop, en je hoort en voelt hoe klankrijk-ritmisch het is.

Let ook op de witregel achter het op twee na laatste vers. Het anekdotisch-verhalende wordt gescheiden door een liefdevolle, weemoedige overdenking, - een verrassend oxymoron waaruit de onomkeerbaarheid van onze 'aardse doorgang' opklinkt. Dichter bij het bed van dit 'uitgerekte leven' kun je niet komen…

Noten:

* Roden: de laatste plaats waar ze woonde

** des bijoux, des cailloux, des choux, des genoux, des hiboux, des joujoux, des poux - meervoud op "x"
(F. Germer, in "Essai de grammaire française pour néerlandophones", nr. 1501 p. 323, uitgeverij Pelckmans, Kapellen, 1972)

Recensie "De oude kustlijn": http://www.derecensent.nl/2000-2004/vasalis.htm
Laatst gewijzigd door Hedslem op Do Aug 18, 2011 22:26, 4 keer totaal gewijzigd.
Hedslem

Lezer100
Berichten: 154
Lid geworden op: Do Aug 05, 2010 10:35
Locatie: Vlaanderen
Contact:

Berichtdoor Lezer100 » Ma Jul 25, 2011 11:25

Ik kom hier deze week nog op terug, Hedslem.
Lezer100

Lezer100
Berichten: 154
Lid geworden op: Do Aug 05, 2010 10:35
Locatie: Vlaanderen
Contact:

Berichtdoor Lezer100 » Do Jul 28, 2011 11:47

Hedslem,

Na de eerste lectuur van jouw interpretatie vroeg ik mij af, of ik hier nog iets aan toe te voegen had. Jouw analyse zegt eigenlijk alles, maar toch nog even dit :

Het mededogen met de dementerende moeder, de vertedering die van dit gedicht uitgaan geven enerzijds een voor iedereen begrijpelijk beeld (in grote lijnen) van wat dementie eigenlijk is en brengen anderzijds (tussen de lijnen door) ook het beeld van de liefdevolle opoffering van diegene (in dit geval de dochter) die de "zo ver al van de aarde weggedrevene" verzorgt.

Kun je alvast nog iets meer kwijt over de situering van dit gedicht in de bundel ?

Ik hoop alvast nog meer analyses van jou te lezen.
Lezer100

Hedslem
Berichten: 3
Lid geworden op: Zo Jul 24, 2011 12:31

Re: M. VASALIS "Is het vandaag of gistren"

Berichtdoor Hedslem » Zo Aug 07, 2011 14:52

Lezer100,

Sorry dat je zo lang op een antwoord hebt moeten wachten, maar ik kon maar niet inloggen. Er was een algehele 'verstoring' van het forum, maar die technisch-elektronische problemen zijn nu opgelost.

Het heeft me verheugd dat je positief reageert op mijn analyse, en dat je uitkijkt naar mijn commentaar bij nog te plaatsen gedichten. Ik probeer om de maand een of twee gedichten te bespreken. Af en toe schrijf ik ook een 'beschouwing' omtrent poëzie.

Je vraagt me om het gedicht van Vasalis te situeren in de bundel De oude kustlijn (2002). Er is een uitstekende recensie verschenen in deRESENCENT, te vinden op volgende URL:

http://www.derecensent.nl/2000-2004/vasalis.htm. Hier vind je beslist het antwoord op je verzoek.

(In de VERZAMELDE GEDICHTEN van M. Vasalis, Uitgeverij G.A. van Oorschot, Amsterdam, is het 'moedergedicht' opgenomen op blz. 133 (tweede druk juni 2007).

Dit is mijn allereerste reactie op het forum. Mag ik je vragen mij in een kort berichtje mee te delen of mijn boodschap goed is aangekomen, waarvoor nu al dank.
Hieronder nog een 'beschouwing' over het interpreteren / analyseren van poëzie. Ik hoop dat je er iets aan hebt.

Poëzieverklaring (ver)wordt niet zelden (tot) poëzie-exegese. Dat betekent poëzie lezen en er proza van maken. Een hachelijke, verraderlijke bedoening. Het wezen van een gedicht is dat het vaak niet volledig begrepen wordt. Je leest het (stil of hardop) en je laat (in het beste geval) blinde vlekken zonder onbehagen of wrevel hun 'geheimnis' behouden. Misschien licht bij een volgende lezing het 'verstaan', het 'bevatten' even op… en de leesvreugde wordt intenser. Een gedicht lees je daarom steeds opnieuw. Je leest het en herleest het, je blijft haken aan een woord of een vers, en steeds vertrouwder komt het op je over, soms zelfs zo vertrouwd dat het zich in je geheugen gaat 'nestelen'.
Het wonder is dat je een gedicht ‘begrijpt’, aanvoelt, als een spons opzuigt, zolang je het niet uit hoeft te leggen. Het gedicht ontregelt de zakelijke, communicatieve taal, gaat ermee eigen-zinnig aan de haal, zet zowel het (Van Dale)-lexicon als de grammatica een hak. Toch is er steeds het vermoeden van een ‘boodschap’, een inhoud, een betekenis die niet anders gezegd kan worden dan in de woorden die er staan.
(Hedslem)
Laatst gewijzigd door Hedslem op Zo Aug 07, 2011 22:30, 3 keer totaal gewijzigd.
Hedslem

Lezer100
Berichten: 154
Lid geworden op: Do Aug 05, 2010 10:35
Locatie: Vlaanderen
Contact:

Re: M. VASALIS "Is het vandaag of gistren"

Berichtdoor Lezer100 » Zo Aug 07, 2011 15:56

Hedslem schreef:Hieronder nog een 'beschouwing' over het interpreteren / analyseren van poëzie. Ik hoop dat je er iets aan hebt.

Poëzieverklaring (ver)wordt niet zelden (tot) poëzie-exegese. Dat betekent poëzie lezen en er proza van maken. Een hachelijke, verraderlijke bedoening. Het wezen van een gedicht is dat het vaak niet volledig begrepen wordt. Je leest het (stil of hardop) en je laat (in het beste geval) blinde vlekken zonder onbehagen of wrevel hun 'geheimnis' behouden. Misschien licht bij een volgende lezing het 'verstaan', het 'bevatten' even op… en de leesvreugde wordt intenser. Een gedicht lees je daarom steeds opnieuw. Je leest het en herleest het, je blijft haken aan een woord of een vers, en steeds vertrouwder komt het op je over, soms zelfs zo vertrouwd dat het zich in je geheugen gaat 'nestelen'.
Het wonder is dat je een gedicht ‘begrijpt’, aanvoelt, als een spons opzuigt, zolang je het niet uit hoeft te leggen. Het gedicht ontregelt de zakelijke, communicatieve taal, gaat ermee eigen-zinnig aan de haal, zet zowel het (Van Dale)-lexicon als de grammatica een hak. Toch is er steeds het vermoeden van een ‘boodschap’, een inhoud, een betekenis die niet anders gezegd kan worden dan in de woorden die er staan.

Helaas moet ik mij bij je eerste vaststelling aansluiten, Hedslem. Men zou moeten proberen, exegese zo veel mogelijk te vermijden. Jouw tips om dit te doen zijn zeker nuttig.
Lezer100

Dettie
Berichten: 10694
Lid geworden op: Do Jan 15, 2009 00:00
Contact:

Re: Bespreking M. VASALIS "Is het vandaag of gisteren [...]"

Berichtdoor Dettie » Wo Aug 10, 2011 08:51

Dag Hedslem,

Welkom op dit forum.

Bedankt voor de uitleg. In het gedeelte over poëzieverklaring kan ik me niet helemaal vinden. Ik ben het met je eens dat een gedicht zijn raadselachtigheid heeft en deels ook moet hebben, maar dát maakt ook dat veel mensen denken dat poëzie niets voor hen is.
Wat we met deze site en dit forum proberen te doen is gedichten in eenvoudige taal uitleggen zodat mensen plezier krijgen in het gedichten lezen. Zodat ze zien dat gedichten helemaal niet zo moeilijk hoeven te zijn en al helemaal niet alleen voor de 'happy few' bestemd zijn.
Bovendien heb ik van de dichters toestemming gekregen juist vanwege dat uitleggen in eenvoudige bewoordingen, zij juichen dit van harte toe.
Het leuke van de uitleg, vind ik persoonlijk, dat een gedicht dat voor mensen hermetisch leek ineens open gaat bloeien en ze ineens zien wat er eigenlijk staat. Het hoeft inderdaad geen tekstverklaring te worden maar laten zien waar de dichter speelt met woorden en hun betekenis is wel heel plezierig om te doen en om te lezen.

Maar nu over naar jouw uitleg.
Helemaal eens ben ik het niet met je, we hebben het al eens over dit gedicht gehad bij het item Vasalis
zie viewtopic.php?f=11&t=347&start=125 (even naar beneden scrollen)

dierbare sneeuwwitte astronaut
zo ver al van de aarde weggedreven
zo moedig uitgestapt en in de ruimte zwevend
zonder bestek en her en der.


Een astronaut is volgens mij iemand die stuurloos rondzweeft in de ruimte, inderdaad waar geen voetstap meer beklijft, net als de moeder van de dichteres. Die moeder 'zweeft' stuurloos rond, ze weet niet helemaal meer waar en wie ze is.
Maar bestek was volgens enkele leden niet een mes, vork of lepel. Van Dale geeft o.a. deze betekenissen aan het woord bestek
- omschrijving van de te volgen strategie, beschrijving van de te nemen stappen
- plan waarnaar een schrijver zijn werk uitvoert
-(scheepvaart) bepaling van de geografische plaats waar een schip zich op zee bevindt
Ik denk dat deze betekenissen meer van toepassing zijn in dit gedicht dan vork, lepel, mes etc.

Zij zoekt – het is een S.O.S. –
haar herkomst en haar zijn als kind
en niemand, niemand, die haar vindt
zoals zij was.


Dit vind ik de meest schrijnende regels. Een oude vrouw die haar basis kwijtraakt en niemand die haar nog kan vertellen hoe zij als kind was.

De rij Franse woordjes kende ik niet, bedankt voor de toelichting! Kennelijk wist de moeder nog wel dat alles op ou eindigde maar welke woorden waren het ook alweer. Ze probeert het toch, zoekt haar herkomst, mooi is dat.

Wat is een oxymoron?

Dat was het voor nu even.

Dettie

Lezer100
Berichten: 154
Lid geworden op: Do Aug 05, 2010 10:35
Locatie: Vlaanderen
Contact:

Re: Bespreking M. VASALIS "Is het vandaag of gisteren [...]"

Berichtdoor Lezer100 » Wo Aug 10, 2011 11:57

Dettie schreef:Wat is een oxymoron?
Dettie


Zie : http://leestafel.messageboard.nl/forum/viewtopic.php?f=21&t=7577
Lezer100

Dettie
Berichten: 10694
Lid geworden op: Do Jan 15, 2009 00:00
Contact:

Re: Bespreking M. VASALIS "Is het vandaag of gisteren [...]"

Berichtdoor Dettie » Wo Aug 10, 2011 14:05

Oxymoron

Bij deze stijlfiguur worden twee woorden, die elkaar letterlijk tegenspreken, met elkaar verbonden.

Bijvoorbeeld : georganiseerde chaos, zwart-wit, een oorverdovende stilte, ...]


---------

Ik heb het ook even hier gezet Lezer100

Dettie

Hedslem
Berichten: 3
Lid geworden op: Zo Jul 24, 2011 12:31

Re: Bespreking M. VASALIS "Is het vandaag of gisteren [...]"

Berichtdoor Hedslem » Di Aug 23, 2011 20:19

Dettie,

Dank voor de grondige lezing van mijn analyse van Vasalis' gedicht. Jouw interpretatie van vers 9 past volkomen in de context van de metafoor 'sneeuwwitte astronaut' in r.6-9 uitgewerkt. Mijn uitleg gaat aan die context voorbij, - ik beland daardoor in de zijstraat van de Hineininterpretiering...

Dettie, jouw bijsturing heeft me nogmaals duidelijk gemaakt dat een gedicht een tekstweefsel is, waarin een (weerbarstig) woord, een woordkoppeling, een vers, een strofe... nooit 'cavalier seul' speelt, maar contextueel geïnterpreteerd moet worden. Wie commentaar geeft bij een gedicht moet zich van deze verwevenheid bewust zijn. Wat een rijkdom dat er een forum bestaat! Een analyse kan er 'betrouwbaarder' door worden.

Met dank en vriendelijke groet.
Hedslem


Terug naar “Uitleg gedichten”

Wie is er online

Gebruikers op dit forum: Geen geregistreerde gebruikers en 6 gasten